کسي که مي‌خواهد براي خارج کردن مولايش از غربت بکوشد، بايد در درجه ي اوّل، خود، معرفت صحيح از امام زمانش داشته باشد و قلباً تسليم کمالات ايشان باشد. اين عمل قلب، مقدّمه و اساس مراتب بعدي ياري امام عليه السلام مي شود؛ همانطور که شکر قلبي، روح همه‌ي مراحل شکر است.

معرفت صحیح امام علیه السلام عصاره و نتیجه‌ی شناخت دین است. هر قدر انسان در مسیر دین شناسی قدم های صحیحِ بیشتر و خالص‌تر بردارد، به همان اندازه به امام شناسی – که ثمره و نتیجه ی آن است – عمیق‌تر و کامل‌تر نائل می‌شود. از این رو، یکی از وظایف یاران امام عصر علیه السلام این است که شناخت خود از دین را عمیق‌تر، دقیق‌تر و کامل‌تر کنند.

اهمیت و ضرورت شناخت و فهم دین به قدری است که امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:

« لَوَدِدْتُ أَنّ أَصْحَابِي ضُرِبَتْ رُءُوسُهُمْ بِالسّيَاطِ حَتّى يَتَفَقّهُوا [۱]»

دلم مى‌خواهد تازيانه به سر يارانم بزنند تا دين را بفهمند و احكامش را ياد بگيرند.

در روایت آمده است که یاوران امام عصر علیه السلام در زمان ظهور، دین را به خوبی می‌شناسند و اهل بصیرت در دین هستند. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در توصیف یاران اندک امام زمان علیه السلام در زمان غیبت فرموده اند:

«تُجلی بِالتّنَزیلِ اَبصارُهُم وَ یُرمی بِالتَّفسیرِ فی مَسامِعِهم وَ یُغبَقُونَ کَأسَ الحِکمَهِ بَعدَ الصَّبُوحِ [۲] »

دیدگانشان با آیات نازل شده‌ی قرآن، جلا داده می‌شود و تفسیر قرآن در گوش‌های جانشان می‌نشیند و جام حکمت، صبح و شام به کامشان ریخته می‌شود.

حکمت همان گوهر ارزشمندي است که به فرمايش خداي متعال اگر به کسي داده شود، «خير کثير» به او داده خواهد شد:

«و من يؤت الحکمه فقد اوتي خيراً و کثيراً [۳]»

امام صادق عليه السلام در تفسير «حکمت» فرموده‌اند:

حکمت عبارت است از «معرفت» و «تفقّه در دين»، پس هرکه از شما فقيه شود، پس او حکيم است و هيچ کس از اهل ايمان از دنيا نمي‌رود که مرگش براي شيطان دوست داشتني‌تر از مرگ يک فقيه باشد [۴].

معرفت صحیح زمانی وجود دارد که اصول دین‌ورزی بر مبانی صحیح و مستحکم استوار شده باشد؛ که در این صورت تلاش در راه بندگی خداوند مفید و ثمر بخش خواهد بود. ولی اگر اصول اعتقادی صحیح نباشد هیچ کوششی در انجام عبادات برای شخص فایده ندارد.

آثار تفقّه در دین

امام موسی کاظم علیه السلام در بیان آثار و فوائد تفقّه در دین فرموده اند:

« تََفَقَّهُوا فی دینِ اللهِ فَانَّ الفِقهَ مِفتاحُ البَصیرَه ِ وَ تَمامُ العِبادَهِ وَ السَّبَبُ اِلّی المَنازِلِ الرَّفیعَه ِ وَ الرُّتَبِ الجَلیلَهَِ فِی الدّینِ وَ الدَُّنیا [۵]»

در دین خدا تفقّه کنید. زیرا فقه، کلید بصیرت و کامل کننده عبادت است. (انسان را) به منزلت های والا مرتبه و درجات ارزشمند در دین و دنیا می رساند.

بصیرتی که یاری کنندگان امام زمان علیه السلام باید داشته باشند، از طریق تفقه حاصل می شود و بدین وسیله آخرت و حتی دنیای خود را به دست می‌آورند.

شاید حاصل شدن دنیا به وسیله تفقه، در ابتدا عجیب به نظر آید، اما با کمی دقت روشن می شود که در واقع لذت دنیا را کسانی که بیشتر عیش و نوش می کنند، نمی برند به عنوان مثال، کودکی با اسباب بازی خود مشغول بازی است، چه لذتی می برد؟! آیا خوش گذرانی او کودکانه و از روی نادانی محسوب نمی شود؟ آیا خوشی او بیهوده نیست؟ هر عاقلی با دیدن او لبخندی زده و متذکر می شود که او به چیزهای بی ارزش دل خوش کرده و از واقعیات دنیا چیزی نمی فهمد.

کسانی که به انواع امور مادی دنیوی مثل پست و مقام و شهرت … دل خوش می کنند، در حقیقت چیزی از لذات واقعی – نه موهوم – دنیا نمی فهمند. لذت دنیا را کسانی می برند که آن را نردبان آخرت خویش قرار داده اند، دنیا را محل تجارت می دانند[۶] و آگاهانه و از روی بصیرت دینی از آن کمال استفاده را می نمایند. اینان، این حقیقت را می چشند که لذت دنیا لزوماً با امور حیوانی تأمین نمی شود. مثلاً لذتی که یک امام شناس از زیارت قبر سید الشهداء علیه السلام در کربلا می برد، با هیچ یک از لذات حیوانی قابل مقایسه نیست.

افراد عاقل با تفقّه در دین، در می‌یابند که چه عواملی ارزش دل خوشی دارند و اگر انسان بخواهد از دنیای خودش لذت واقعی و بدون غفلت از واقعیات ببرد، این لذّت را در کجا می تواند بیابد. با تفقّه در دین، می توان به درجه‌ای رسید که خوشی‌های انسان در مسیر رضای خدا قرار گیرد و لذّت های روحی و حتی جسمانی اش هم عبادت خدا محسوب شود. بنابراین، عابدِ فقیه بر عابدِ غیر فقیه به مراتب برتری می یابد و شیطان از مرگ فقیه بیش از هر کس دیگری خوشحال می‌شود.

امام امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند:

«لا خَیرَ فی عِبادَهٍ لَیسَ فیهَا تَفَقٌّهٌ [۷] »؛ عبادتی که از روی تفقّه نباشد، خیری در آن نیست.

عبادتی هدف از خلقت و مورد رضایت خدا است، که برخاسته از تفقّه باشد. لذا همه‌ی خیرات که در رأس آن‌ها رضایت خالق متعال است، فقط به وسیله ی فقاهت در دین حاصل می شود و خدای منّان، هر خیری در زندگی انسان را از طریق تفقّه در دین جاری می‌سازد.

حال باید دید که تفقّه در دین که این قدر به آن سفارش شده و از خصوصیات یاوران امام زمان علیه السلام است، یعنی چه؟ و چگونه حاصل می شود؟

در نوشتار بعد به پاسخ این سؤالات خواهیم پرداخت.

پی نوشت:

برگرفته از کتاب یاری آفتاب و سلسله درسهای مهدویت (غربت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف) از سید محمد بنی هاشمی

کلمات کلیدی: معرفت امام، یاری قلب، تفقه در دین، حکمت، یاری امام معرفت صحیح

[۱] . الکافی، ج۱، ص۳۱

[۲]. بحار الأنوار، ج‏۲۹، ص ۶۱۶

[۳]. بقره، ۲۶۹

[۴] . تفسير عياشي، ج ۱، ص ۱۵۱، ح ۴۹۸

[۵] . تحف العقول، ص۴۱۰

[۶] . امیر المؤمنین علیه السلام فرموده اند: ان الدنیا … مسجد احباء الله و مصلی ملائکه الله و مهبط وحی الله و متجر اولیاء الله، اکتسبوا فیها الرحمه و ربحوا فیها الجنه. همانا دنیا مسجد دوستان خدا، نماز خانه فرشتگان الهی، محل فرود وحی خدا، و محل تجارت اولیاء خداست که در آن رحمت الهی و بهشت را کسب می کنند. نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱.

[۷] . معانی الاخبار، ص ۲۲۶