پرهیز از مضطر ساختن امام علیه السلام در بیزاری جستن از دوستانشان

و فرمودند: ای گروه شیعه! از خدا بترسید و اگر بتوانید امام را در تنگنا نگذارید و کار ایشان را دشوار نکنید و کسی که امام را در تنگنا می‏ گذارد، آن کسی است که [در نزد امام] درباره مردم صالح (پیروان امام و کسانی که تسلیم او هستند و حقوق امام را می پردازند و حرمت او را نگه می دارند ) ، بدگویی کند . بدانید هر که این کار را انجام دهد ، امام را در تنگنا گذاشته و در این وقت است که امام ناچار گردد [از روی تقیّه و جهت حفظ مصالح شیعیان خود] پیروان خود و کسانی که تسلیم او هستند و حقوقش را می پردازند و حرمت او را نگه می دارند لعنت کند و اگر امام به خاطر ناچاری در برابر دشمنان خدا، آن‏هارا لعنت کند، لعنت او از جانب خدا برای آنان مبّدل به رحمت گردد و لعنت خدا و فرشتگان و پیامبرانش به این مردم [بدگو و سبب شونده] باز گردد.

مرحوم علامه مجلسی در شرح عبارت «مُحرِجُ الامام»۱ چنین می فرمایند: ظاهرا ، مراد آن است که مُحرج امام نباشید به این معنا که او را به چیزی ناچار کنید که به آن راضی نمی باشد. پس امام علیه السلام [در این قسمت از نامه] بیان می کنند که مُحرج، کسی است که اهل صلاح را نزد امام علیه السلام مذمّت می کند و بر فساد آن‏ها شهادت می دهد در حالی که سخنش دروغ است. اما با شهادت و گواهی او، حکم شریعت در ظاهر، نزد امام ثابت می شود^۲ و بر این اساس امام علیه السلام باید اهل صلاح را لعن کند. در این صورت اگر امام اهل صلاح  را که مستحق لعن نیستند لعن کند این لعنت برای آن‏ها تبدیل به رحمت می شود و لعنت به آن سخن چین دروغگو باز می‏ گردد.

احتمال دیگر آن است که مراد از مُحرج الامام کسی باشد که اهل صلاح را نزد ائمه جور، سعایت و بدگویی کند و تشیع آنها را نزد ائمه‏ ی جور آشکار نماید. پس ائمه حق برای رفع ضرر از خود و از اهل صلاح، ناچار به لعن و تبرّی از اهل صلاح می‏ شوند. در این صورت آن لعنت به سعایت کنندگان و بدگویان و ائمه باطل می‏ گردد. بر اساس این احتمال مراد از “أَعداءِالله” [در این قسمت نامه] ائمه جور خواهند بود و فرمایش امام صادق علیه السلام در این قسمت از نامه «آن‏گاه که نزد امام چنین کند »، معنای اول را تایید می کند .

در پایان مرحوم علامه مجلسی می‏ فرمایند: این احتمالات وجوهی بود که به ذهن من خطور کرده است و خداوند و گوینده این نامه به معنای آن آگاهترند ^.۳

بحث تقیه در فراز های چهارم، سیزدهم و هفدهم این نامه گران‏قدر به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

پی نوشت: 

۱- به سختی انداختن امام

۲- یعنی عمل به تقیه کردن

۳- علامه مجلسی، مرآه العقول فی شرح اخبار آل رسول، جلد ۲۵، صفحات ۱۹و۲۰