سؤال:

سوال از وداع ماه رمضان: چه زمانی است؟ که أصحاب ما در این مورد دچار اختلاف شده اند، یکی می گوید: در آخرین شب خوانده می شود و دیگري می‏ گوید: در آخرین روز آن وقتی هلال ماه رؤیت می شود.

توقیع:

اعمال ماه رمضان در شب های آن انجام می گردد، و [دعای] وداع در شب آخر آن صورت می پذیرد، پس اگر از کم و کاستی ماه بیم داشت آن را در دو شب بخواند.^۱

 خدا به خاطر لطفی که به من دارید به شما عزت بدهد به عرض شما می رسانم که یکی از فقیهان مورد اعتماد شما از من سوالاتی پرسیده و  من بدو پاسخ گفتم، در ضمن مطلبی را درباره علیّ بن محمّد بن حسین بن ملک پیش از این برایم شرح دادي براي او نیز در حدّي که آرام گیرد گفتم و آن را از نعمات الهی نزد خود بحساب آورد، حال تفضّل فرموده و دعایی جامع براي دنیا و آخرت براي من و تمامی برادرانم بفرمایید که با انجام آن به خواست خداوند پاداش گیریم.

توقیع: خداوند خیر دنیا و آخرت را براي تو و برادرانت فراهم فرماید.

نامه دیگر محمّد بن عبد اللَّه حمیريّ به آن حضرت علیه السّلام همانند آن:

به عرض می‏ رسد- خدا عزّتت را تداوم بخشد- در نامه من نظری انداخته و در هموار ساختن آن تفضّل فرمایید تا آن را همچون نعمات و احسان دیگر شما بر خود بیافزایم، خدا عزّتت را تداوم بخشد! در حال من نیاز دارم تا برایم از یکی از فقیهان (این گونه خطاب در نامه به جهت شدت تقیه بوده است.) بپرسی : اگر نمازگزار در تشهّد رکعت دوم براي رکعت سوم برخیزد آیا گفتن تکبیر واجب است؟^۲ زیرا یکی از أصحاب معتقد است که گفتن آن واجب نیست، و همان گفتن « بحول اللَّه و بقوّته أقوم و أقعد» کفایت می کند.

جواب: در این مورد دو حدیث موجود است:

یکی از آنها: از حالتی به حالت دیگر انتقال یافت باید تکبیر بگوید.

و حدیث دیگر: هر گاه نمازگزار سر خود را از سجده دوم برداشته و تکبیر گفت و جلوس نمود سپس برخاست، در این قیام پس از نشستن هیچ تکبیري بر او نیست، و همچنین است تشهّد أوّل نیز همین گونه است و در این مورد به هر کدام از آن دو حدیث از جهت تسلیم عمل نمودي درست است.

و [سؤال] از نگین مسی: آیا خواندن نماز با انگشتر جنس آن جایز است؟

جواب: نماز با آن براي نمازگزار مکروه است و نیز در آن اطلاق دارد و عمل مکروه است.

و [سؤال]: از مردي که حیوانی قربانی (هَدي) براي مرد غایبی خریداري نموده، و از او خواسته تا آن را در مِنی سر ببرد، ولی آن مرد هنگام سربریدن حیوان در مِنی نام فرد غایب را فراموش می کند و آن حیوان را سر می برد ، و پس از آن بخاطر می آورد، آیا این قربانی از آن مرد کفایت می کند یا نه؟^۳

جواب: مانعی ندارد، و آن قربانی براي فرد غائب کفایت می کند.

[سؤال:] و نزد ما بافندگانی مجوسی هستند، که میته می خورند و از جنابت غسل نمی کنند، و لباسهایی را براي ما می بافند، آیا اقامه نماز در آن لباس‏ها پیش از شستشو جایز است؟

جواب: هیچ عیبی در اقامه نماز در آنها نیست.

[سؤال:] و از نمازگزاري که در تاریکی شب مشغول نماز شب است، ناگاه سجّاده ‏اش غلط می‏ خورد و پیشانی بر پلاس (گونی) یا چرم می نهد، و هنگامی که سر از سجده برمی دارد سجّاده را می یابد، آیا سجده اش را اعاده کند یا نه؟

جواب:  تا وقتی که صاف ننشسته مانعی ندارد به جستجوي مهر خود بگردد.

[سؤال:] از فردي که در احرام بسر برده و سایه بان را کنار می زند آیا باید چوب هودج و کنیسه و دو طرفش را کنار بزند یا نه؟

جواب: مانعی بر او در ترك کنار زدن چوب نیست.^۴

[سؤال:] و از مُحرمی که از باران، چتري از چرم یا غیر آن براي پیشگیري از خیس شدن جامه و اثاثیه اش در محمل بر سرش می گیرد، آیا این کار جایز است؟

جواب: اگر این عمل را در راه داخل محمل انجام دهد، باید یک قربانی کند.

[سؤال:] و مردي است که از دیگري حجّ را بجاي می آورد آیا هنگام عقد احرام نیازي به ذکر نام او دارد یا نه؟ و آیا واجب است که از جانب آنکه برایش حجّ می گزارد و از جانب خود قربانی کند یا یک قربانی کفایت می کند؟

جواب: یک قربانی کفایت می کند، و گر‏نه مانعی ندارد. (در کتاب غیبت شیخ طوسی اینگونه جواب آمده:« او را یاد کند و گرنه مانعی ندارد.» و ظاهرا قسمتی از پاسخ در هر دو کتاب ساقط شده  باشد.)

[سؤال:] براي محرم جایز است که در پارچه خزّ عقد احرام ببندد یا نه؟

جواب: مانعی ندارد، و قومی صالح (یعنی ائمه اطهار علیم السلام) آن را انجام داده اند.

[سؤال:] و آیا جایز است فردي با کفش بی نوکی که دو قوزك پایش را نمی پوشاند نماز گزارد یا نه؟

جواب: این کار جایز است.^۵

[سؤال:] و مردي نماز می گزارد و در آستین یا شلوارش چاقو یا کلیدي آهنی است آیا این کار جایز است؟

جواب: جایز است.

[سؤال:] از مردي که با برخی از عامّه در سفر حجّ متّصل و همراه است، و آنان از مسلخ احرام نمی بندند، آیا براي این حاجی که از معروفیت و شهرت در هراس است جایز است که احرام خود را با تأخیر از ذات عرق (میقات أهل عراق) ببندد و با اینان محرم شود، یا جایز نیست مگر احرام از مسلخ؟

جواب: از میقات خود احرام بندد و جامه بر تن نماید، و در دل خود تلبیه گوید، و چون به میقات ایشان رسید آن را اظهار نماید.

[سؤال:] از پوشیدن کفش پوستی که در دبّاغی متعفّن شده، زیرا یکی از أصحاب می گوید که پوشیدن آن کریه و ناپسند است؟

جواب: جائز است و هیچ عیبی به آن نیست.^۶

پی نوشت

(۱) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۱۵

(۲) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۱۶

(۳) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۱۷

(۴) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۱۸

(۵) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۱۹

(۶) احتجاج، جلد۲، صفحه۶۲۰