پرهیز از حسد ورزیدن

و إِیّاکُم أَن یَحسُدَ بَعضُکُم بَعضَاً فَإِنَّ الکُفرَ أَصلُهُ الحَسَدُ. ( و مبادا بر یکدیگر حسد ورزید زیرا ریشه‏ ی کفر، حسد ورزی است .)

تعریف حسد و غبطه

حسد ، آرزوی نابودی نعمت است از دیگران. و تفاوت آن با غبطه این است که غبطه آرزوی داشتن نعمتی مانند نعمت دیگران است.

تفاوت های حسد ورزیدن و غبطه خوردن

وقتی خداوند نعمتی را به کسی می‎دهد انسان در مقابل این نعمت داده‏ شده به آن شخص، دو حالت پیدا می‏کند:

حسادت می ‏ورزد یعنی این نعمت را بد می ‏شمرد و آرزوی زوال و نابودی آن‏ را می‏کند، چه نعمت به او برسد یا نرسد .

غبطه می‏خورد یعنی دوست دارد که خودش نیز آن نعمت را داشته باشد که آن‏را رقابت نیز گویند .

حسد ورزیدن، امری زشت و نکوهیده ‏است زیرا بد خواهی دیگران بوده وتنگ نظری بر افعال خداوند در احسان به بندگان می‏باشد، ولی غبطه خوردن و رقابت نه تنها مورد نکوهش قرار نگرفته، بلکه نسبت به آن تشویق و ترغیب نیز صورت پذیرفته است، غبطه خوردن فقط در خصوص امور حرام یا مکروه مانند دوست داشتن منصب حرام که دیگری دارد یا به مال مشتبه و مالی که صرف در مصارف مکروه می‏گردد، مورد نکوهش می‏باشد.^۱

علل و اسباب حسد

علل و اسباب حسد بی‏شمار است ولیکن هفت سبب عمده را برای آن آورده اند :

۱- عداوت و دشمنی : انسان وقتی با کسی دشمن شد هیج خیری را برای او نمی‏خواهد و لذا متنعم شدن او را دوست ندارد.

۲- عزّت طلبی: می‏داند شخصی که دارای نعمتی می‏شود، نسبت به او تکبر می‏کند و او به خاطر عزّت طلبی که در وجودش هست نمی‏تواند تکبر وی را تحمل کند.

۳- کبر و خودپسندی: شخص حسود می‏خواهد نسبت به دیگران تکبر کند و اگر آن‏ها متنعم باشند زمینه ای برای کبر او باقی نمی‏ماند.

۴- تعجّب: این سبب در مواردی است که نعمت به قدری بزرگ باشد که انسان تعجب کند شخصی این‏ چنینی به نعمتی آن‏چنانی دست یابد و به عبارت دیگر آن شخص را مستحق چنین نعمتی نداند.

۵- حبّ ریاست: چون ریاست معمولاً مبتنی بر این است که رئیس نعمتی داشته ‏باشد که دیگران از آن محروم باشند، لذا شخص ریاست طلب، وقتی ببیند دیگران به نعمتی شبیه آن چه او دارد دست یافته ‏اند، حسد می‏ورزد.

۶- ترس از نرسیدن به مقصد: به این معنی که انسان بترسد، شخصی که نعمتی را به دست آورده، می‏تواند مانع منافع او شده و او را از رسیدن به مقصدش باز دارد مانند تاجری که می‏ترسد همکارش با داشتن مقدار سرمایه ‏ای بیشتر در بازار، رقیب سرمایه او شود.

۷- خبائث درونی و بخل ذاتی نسبت به بندگان خدا: برخی از افراد به دلیل خباثث ذاتی و بخلی که دارند از گرفتاری‏های دیگران شاد و از متنعم بودن آن‏ها در عذابند لذا از شنیدن وصف گرفتاری‏های دیگران شاد می شوند و از متنعم شدن بندگان خدا رنج می‏برند.

گاهی در یک نفر همه این اسباب و علل یا بیشتر آن‏ها جمع می‏شود و او را دچار حسدی جانکاه می‏کند.^۲

درمان حسد

حسد از بیماری‏های بزرگ دل بوده و دردهای دل تنها با علم و عمل سودمند، درمان می‏پذیرد. برای رفع بیماری حسد باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که حسد به دین و دنیای شخص حسود زیان می‏رساند. اگر انسان این مطلب را ملکه ذهن خود کند و دشمن خود و دوست دشمن خود [شیطان] نباشد در نتیجه از حسد کناره‏گیری کرده و هرگز دچار بیماری و گناه حسد نمی‏شود.^۳

حسد یکی از ریشه ‏های کفر

در حدیثی شریف حضرت امام صادق علیه السلام ریشه ‏های کفر را چنین بیان می‏فرمایند:

ریشه‏ های کفر سه صفت هستند: حرص، غرور، حسد.

اما حرص این است که چون حضرت آدم علی نبینا و آله و علیه‏السلام از خوردن گندم نهی شد، حرص او را واداشت که از آن بخورد.

و غرور این است که چون شیطان مأمور شد به حضرت آدم علی نبیناو آله و علیه السلام سجده کند، سر باز زد و حسد این است که یکی از دو پسر حضرت آدم علی نبینا و آله و علیه السلام دیگری را کشت.^۴

روایاتی در مذمت حسد ورزیدن

حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام در نکوهش حسد ورزیدن چنین می‏فرمایند:

حسد نورزید که حسد، ایمان را چونان آتشی که هیزم را خاکستر کند، نابود می‏سازد.^۵

همچنین از آن حضرت علیه السلام منقول است که می‏فرمایند:

چه بسیار کسانی که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند و چه بسیار کسانی که در آغاز شب بر او حسد می‏بردند و در پایان شب عزاداران به سوگشان نشستند.^۶

و در بیاناتی دیگر از حضرت امام صادق علیه السلام به ابوالصباح در تفسیر ایه ۵۴ سوره نساء می‏فرماید:

«آیا بر مردم حسد می‏ورزند، به خاطر آن‏چه که خداوند از فضلش به آن‏ها داده‏ است؟ پس ما بر آل ابراهیم کتاب و حکمت فرستادیم و به آن‏ها ملک و سلطنتی بزرگ عطا کردیم.»

چنین می فرمایند: به خدا سوگند! آنان ما هستیم و ماییم که مورد حسد واقع شده ‏ایم.^۷

همچنین به استناد روایات دیگر، مراد از ملک عظیم که در این آیه شریفه آمده و مورد حسد منافقان و مخالفان واقع شده، امر امامت و ولایت ائمه اطهار علیهم السلام می‏باشد.^۸

پس بر ماست که از خداوند متعال درخواست نمائیم که آخرین ولیّ خود، حضرت بقیه‏الله الاعظم علیه السلام را از گزند حسودان زمان، مصون و محفوظ بدارَد و هم‏چنین آرزوی افزون شدن نعمت‏ها و سلامتی و تعجیل در فرج آن حضرت علیه السلام را از درگاه الهی خواهان و خواهان و خواستار گردیم.

منابع:

[۱]. شیخ کلینی، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‏ای، جلد ۳، باب حسد، صفحات ۴۵۰ تا ۴۵۱، شرح حدیث۱، به نقل از علامه مجلسی، با اندکی تغییر و تلخیص.

[۲]. به نقل از سایت معبری به آسمان، با اندکی تغییر و تلخیص، این تقسیم بندی را علامه مجلسی در کتاب اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‏ای، جلد ۳، باب حسد، صفحه۴۵۱،در شرح حدیث ۱، آورده است.

[۳]. شیخ کلینی، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‏ای، جلد ۳، باب حسد، صفحه۴۵۱، شرح حدیث۱، به نقل از علامه مجلسی، با اندکی تغییر و تلخیص.

[۴]. شیخ کلینی، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‏ای، جلد ۵، باب در اصول کفر و ارکان آن، صفحه ۱۶۷،حدیث۱٫

[۵]. نهج البلاغه، ترجمه استاد دشتی، خطبه ۸۶، فراز سوم، یادآوری ارزش‏های اخلاقی، صفحه ۱۴۶٫

[۶]. همان، حکمت ۳۸۰، ضرورت یاد مرگ، صفحه ۷۲۳٫

[۷]. جعفری یعقوب، سیمای امام علی علیه السلام در قران ترجمه شواهدالتنزیل، حاکم حسکانی نیشابوری، صفحه ۸۰، حدیث ۱۹۷٫

[۸]. دکتر عبدالعلی موحدی، امامت تطبیقی، چاپ اول، صفحات ۱۸۴تا ۱۸۵٫