در سیره و سنت ائمه معصوم علیهم السلام دعا کردن برای آخرین حجت الهی در همه حال از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. یکی از مشهورترین دعاهایی که در منابع حدیثی و روایی شیعه وارد شده "دعای سلامتی امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف" است. فقره‌های این دعا، بیانگر ایمان و اخلاص شیعه منتظر نسبت به امام غایبش است. دعا کننده در این دعا نه فقط برای سلامتی امام بلکه برای اینکه خدا در هر لحظه حضرت را پشتیبانی کند و ایشان را مورد عنایت خاصه خود قرار دهد دعا می کند. به بیانی متفاوت، در این دعا به ما اجازه داده شده بین پروردگار عالم و امام قرار بگیریم و برای حضرت دعا کنیم، با این که نیک می دانیم که خداوند متعال بیش از هرکس به امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف عنایت دارد. اگر حضرت سفارش کنند که به ایشان دعا شود، دعای اللهم کن لولیک... بالاترین دعاست. کسی که این دعا را می خواند به قدری به حضرت علاقه دارد که برخلاف نظم عالم سفارش حضرت را به خدا می کند. زیرا به این موضوع واقف است که خداوند خود بهتر از هرکس مراقب حضرت است. در این دعا با شش کلمه ای (ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا) که برای تأکید مراقبت از حضرت به خداوند عرض می شود آشفتگی بیش از حد فرد منتظر در محبت به مولا را نشان می دهد. این دعا فلسفه عجیبی از موضوع ظهور را نقل می کند. زیرا این دعا اشاره به ظهور دارد اما با دعاهای دیگری که برای فرج حضرت هست متفاوت است. دعاهایی که برای فرج و ظهور امام هست منفعت آن به ما و مظلومان عالم می رسد و به برقراری عدالت منجر می شود اما این دعا نکته ویژه ای را بیان می کند. دعا کننده از خداوند متعال می خواهد که فرج حضرت را مهیا نماید تا او از این حکومت بهره برد و ساکن زمین شود.زیرا او را شایسته ی حکومت می بیند. به گونه ای محو جمال حضرت می شود که به عالم و اتفاقات آن توجه نمی کند و فقط به امام و اینکه از مستوری و غربت درآید نگاه می کند.سطح معرفت به عظمت امام در این دعا فوق العاده است.      

محتوای کلی دعای سلامتی امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف درخواست یاری الهی، حفظ و سلامتی حضرت است که از جمله وظایف مهم شیعیان در عصر غیبت است. در این دعا از خداوند می طلبیم او را تحت ولایت خاصه خودش( که مخصوص مقرّبان درگاهش است) قرار بدهد و نگه دار او از جمیع بدی ها، بلاها و سختی ها باشد. همچنین او را تحت زعامت و قیادت مخصوص خود قرار دهد. نگهبان آن حضرت باشد و او را تحت حراست و حمایت خاصه خودش، ازهر گزندی حفظ کند و آن حضرت را به گونه ای در زمین مستقرّ سازد که مردم با میل و رغبت، ولایت او را بپذیرند و سالیان سال، حضرت بدین گونه بر مردم حکومت کند.

سند این دعا که در منابع مختلف، با اندکی تفاوت ذکر شده است به چهار طریق وارد شده: 1  .کافی از محمد بن عیسی از صالحان (معصومان): ظاهراً بین کلینی و محمد بن عیسی راویانی وجود دارند که به قرینه حذف شده اند؛ آنها عبارتند از: احمد بن محمد، ابوالحسن علی بن حسن بن علی بن فضال و ابوجعفر محمد بن عیسی یقطینی. 2. اقبال: سید بن طاووس، از جماعتی از اصحاب خود، از جمله ابن ابی قرة و او به اسنادش از علی بن حسن بن علی بن فضال و او از محمد بن عیسی بن عبید، او نیز به اسنادش از معصومان(ع). 3. کفعمی در المصباح و البلد الامین بدون سند آورده است. 4. کفعمی در البلد الامین، تحت عنوان دعای کنزالعرش، به طور مرسل از پیامبر(صلی الله علیه و آله)

این دعا سه گونه نقل شده است؛ اما نقل ها اختلاف زیادی با هم ندارند، تنها برخی کلمات و جملات، اضافه یا متقدم یا متأخر شده اند. متن دعاهای نقل شده به این شرح است:

 1. "اللّهم کن لولیّک فلان بن فلان فی هذه الساعه و فی کلّ ساعه ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً [عونا]، حتی تسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه [تمکنه] فیها طویلاً" [1]

پروردگارا برای ولیّ خودت (حضرت حجت بن الحسن) در این ساعت و در تمامی ساعات، سرپرست و حافظ و پیشوا و یاور و راهنما و نگهبان باش؛ تا او را در حالی که مردم به او میل و رغبت دارند، بر روی زمین ساکن گردانی و بهره مندی او را در زمین طولانی فرمایی.

2. "اللّهم کن لولیّک القائم بأمرک، محمّد بن الحسن المهدی علیه و علی آبائه أفضل الصلاه و السلام فی هذه الساعه و فی کلّ ساعه ولیّاً و حافظاً و قائداً  و ناصراً و دلیلاً و مؤیّداً، حتّی تسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه فیها طولاً و عرضاً [2]

پروردگارا برای ولیّ ات که قائم اوامرت است، حضرت محمد بن الحسن المهدی که بر او و بر پدرانش برترین سلام ها و درودها باد _ در این ساعت و تمامی ساعات، سرپرست و حافظ و پیشوا و یاور و راهنما و تأییدکننده باش تا او را در حالی که مردم به او میل و رغبت دارند، بر روی زمین ساکن گردانی و او را در طول و عرض آن بهره مند گردانی.

3."اللّهم یا ذا المجد الشامخ و السلطان الباذخ، صلّ علی محمّد و آل محمّد و کن  لولیّک و ابن ولیّک محمّد بن الحسن المهدی فی هذه الساعه ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عوناً و عیناً و معیناً حتّی تسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه فیها طویلاً"

پروردگارا ای صاحب شکوه و عظمت بلندمرتبه و سلطنت والا بر محمد و آل محمد درود فرست و برای ولیّ و فرزند ولیّ خود، محمد بن الحسن المهدی، در این ساعت، سرپرست و حافظ و پیشوا و یاور و راهنما و مددکار و نگهبان و کمک رسان باش، تا او را درحالی که مردم به او میل و رغبت دارند، بر روی زمین ساکن گردانی و بهره مندی او را طولانی فرمایی.

"اللهم" در ابتدای دعا در اصل یا الله است و لفظ خاص خدا است وقتی دعا کننده ابتدا نام خدا را می گوید نشان می دهد ذات بی همتای الهی را مسبب تمام امور می داند و فقط از او استعانت می جوید.

"کن" به معنای "باش" است و بیانگر درخواست ما از خداوند متعال است. یعنی اینکه خداوند باشد طبق فقرات بعدی که بدان اشاره می کند:"ولیا ...عینا". این نوع درخواست به دلیل آن است که خداوند متعال غنی مطلق است و با هر که باشد او را بی نیاز می کند. اینکه چرا برای حضرت اینگونه درخواست می شود به عبارت دیگر خدای متعال که ولی و حافظ و... اوست پس چرا ما باید دعا کنیم پاسخ این است که دعای سلامتی حضرت درخواست نزول انواع خیرات و برکات (ولایت، حفاظت و...) بر حضرت است و یکی از حکمت های این درخواست آن است که این دعاها شامل خود ما نیز می شود.

"لولیک" یعنی "آن آقا و سرپرستی که تو قرار دادی و منصوب کردی" به عبارت دیگر ولایت امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف از جانب خداست و خدای متعال آن حضرت را به امامت منصوب فرموده است."ولی خدا" کسی است که قرین خداست و بین او و خدا مانع و فاصله ای نیست. بر این اساس او برترین مخلوق خدا و از همه به او نزدیکتر است.

"الحجه بن الحسن علیه السلام": این بخش در برخی از متون با لفظ فلان بن فلان و در برخی دیگر به اسم خاص حضرت آمده است. با توجه به اینکه برخی از علمای شیعه تصریح به اسم خاص امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف را جایز نمی دانند درباره لقب " الحجه بن الحسن "به طور مختصر توضیح داده می شود. حجت به معنای دلیل و برهان است و در لسان قرآن عبارت است از هرچیزی که خداوند متعال به وسیله آن بر بندگان خویش احتجاج کند، ثواب و عقاب خود را با آن تحکیم بخشد و راه هرگونه عذر و بهانه را به واسطه آن کاملاً ببندد. بارزترین این حجت ها انبیا و امامان علیهم السلام هستند. لفظ شریف "حجت" از القاب خاصه  حضرت هم هست.

"صلواتک علیه و آله" : از وظایف و تکالیف منتظران آن حضرت، درود فرستادن بر ایشان است که به معنای فرستادن رحمت و برکت بی کران بر آنان است.صلوات فرستادن خدا بر امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف واضح است. زیرا قرآن کریم می فرماید که خداوند جدا از فرشتگان بر مؤمنان صلوات می فرستد(احزاب،43).از عبارت "وعلی ابائه" بدست می آید که در درود فرستادن بر امام نباید از آبا و اجداد ایشان غافل شد. آن حضرت در حقیقت ادامه خط رسالت و ولایت است. یکی از رازهای فواید صلوات آن است که وقتی رحمت به حضرت نازل شود به دیگران هم می رسد. چون او مجرای فیض است و اگر بخواهد خیری به دیگران برسد باید نخست بر ایشان که رحمت خاصه است نازل شود و سپس به دیگران برسد. دعا کننده با گفتن لفظ جمع صلوات تمام رحمت ها و برکات  و فیض ها را برای امام و سایر ائمه خواهان است.

" فی هذه الساعه و فی کل ساعه" : دعا کننده از پروردگار متعال سلامتی و نصرت امام را در لحظات معنوی دعا و نیز در افقی وسیع تر در همه ساعات و زمان ها طلب می کند."فی هذه الساعه " به شب قدر و "فی کل ساعه" بیانگر وظیفه همیشگی منتظر یعنی توجه و دعای همیشگی برای امام است.

"ولیاً" : دعا کننده از خدا می خواهد "ولیّ" امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف باشد زیرا اگر او سرپرستی کسی را عهده دار شود از همه والاتر است و او را کفایت می کند. تقدم این واژه بر پنج کلمه دیگر (حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا) به دلیل عظمت و جامعیت این لفظ بر سایر الفاظ است.

"حافظاً ": شخص منتظر در این قسمت حفاظت و حمایت الهی را برای امام که حافظ اسرار الهی است طلب می کند. بر اساس روایات امام حیاتی طبیعی دارند و همانطور که دیگر ائمه دچار بیماری و مشکلات می شوند، حضرت نیز مصون از این مسائل نیستند. یکی از دلایل وجوب دعا برای حفظ حضرت این است که خدا وجود مقدس ایشان را برای انجام رسالت بی نظیری که بر عهده اش گذاشته حفظ فرماید. زیرا آنچه امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف متحمل شده و قرار است که با ظهور خود به طور کامل ادا نماید مسئولیت و رسالت بسیار بزرگی است که برای حسن انجام آن عنایت خاص و ویژه ای لازم است.

"قائداً": دعا کننده در این بخش از خداوند می خواهد که در همه حال راهبر و رهبر امام باشد.

"ناصراً": هر حرکتی بخواهد به سرانجام برسد باید مورد حمایت و یاری قرار گیرد تا بتواند به نتیجه مطلوب برسد. یکی از وعده ها و سنت های الهی نصرت مؤمنین و دفاع از آن ها ست خداوند این دفاع و حمایت را برخود لازم فرموده است(روم، 47). البته بعید نیست که درخواست نصرت، در واقع، تمنای فرج و ظهور آن حضرت باشد؛ اگرچه نصرت در عصر غیبت را نیز شامل می شود.

"دلیلاً" : دعای منتظر در این بخش راهنما بودن خداوند برای امام است تا زمینه های ظهور او فراهم شود و عدالت در جهان حاکم گردد. "دلیلاً" عطف بیان دیگری بر "ولیاً" یا تأکیدی دیگر بر درخواست سلامتی آن حضرت است.

"عیناً": در این دعا به معنای نگهبان و ناظر آمده است. شاید این لفظ اشاره به حدیث مشهور "قرب نوافل" دارد. در حدیث آمده است که بنده با تقرب هر چه بیشتر به خداوند متعال به مقامی می رسد که خدا، چشم و گوش و زبان او می شود و در واقع همه رفتار و گفتار او خدایی می شود.

از این شش کلمه روشن می شود که امام در پناه خدای متعال و حفظ و حمایت او سرپرستی جامعه را برعهده دارد.

"حتی تسکنه ارضک طوعاً": منتظر از خدای متعال می خواهد اهل زمین را برای آن حضرت رام و فرمانبردار قرار دهد. آنگاه که امام بر روی زمین ساکن و حاکم شود همگان با میل و رغبت به حاکمیت او گردن می نهند. لذا دعاکننده از خداوند می طلبد که عمر توأم با سلامتی حضرت تا آنجا طولانی گردد که روزگار ظهور و سکونت آن امام عزیز بر زمین در حال اطاعت مردم فرا رسد و پس از آنکه مردم از اطاعتش سرباز می زدند با میل و رغبت او را فرمانبرداری کنند. احتمال دارد "طوعاً" صقتی برای امام باشد در این صورت معنای این فراز آن است که زندگانی و سلامتی امام تا زمانی باشد که او در زمین با میل و رغبت، ساکن و حاکم شود.

"و تمتعه فیها طویلا": این فراز دعا آرزوی طول بقا برای حکومت آن موعود جهانی است. از خداوند خواهانیم که این نعمت ارزشمند پس از پدید آمدن، مدتی طولانی ادامه یابد تا انسان های زیادی در سایه این حکومت به سرانجام نیک نائل شوند.

با توجه به اینکه این دعای شریف از ناحیه امامان معصوم علیهم السلام صادر شده و در طول تاریخ انسان های مؤمن و متقی بارها و بارها آن را زمزمه کردند و خواسته شان اجابت آن بوده و پروردگار هم دعاها را استجابت می فرماید، قطعا حکومتی که ایشان تشکیل می دهند طولانی است و تا پایان عمر زمین به طول می انجامد.

در انتها ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که اگر کسی انتظار گشایش از سوی خدا دارد، قلب و تمام اعضا و جوارح او نیز باید با زبانش همراه شوند. بنابراین کسی که برای امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف دعای سلامتی می خواند باید برای تحقق خواسته ی خود کوشا باشد و تا حد امکان به اعمالی که سلامتی حضرت را به ارمغان می آورد بپردازد.

کلمات کلیدی: دعاهای مهدوی،امام زمان، دعا، شیعه منتظر، ظهور، دعای سلامتی، یاری الهی، نصرت، حکومت جهانی

منابع: کتاب شرح دعای سلامتی امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف آقای قرائتی، سخنان استاد پناهیان، پایگاه اطلاع رسانی حوزه

[1] - کافی ،ج 4، ص 192

[2]  - اقبال الاعمال، ج 1، ص 191