ادیان الهی بر اساس منطق فطرت وقوانین وحیانی تنظیم و ابلاغ شده اند و اصول مشترکی دارند. علاوه براین گاهی ادیان الهی و غیر الهی نیز اصول و باورهای مشترکی به چشم می خورد که یکی از این باورهای مشترک، اعتقاد به وجود منجی برای نجات بشریت است.
بر اساس پژوهش های انجام گرفته در ادیان ابراهیمی و ادیان غیر الهی مانند: هندوئیسم و بودیسم از جمله نقاط مشترک میان همه این ادیان و مکاتب، اعتقاد به ظهور منجی و به اصطلاح ما اعتقاد به مهدویت است.
ترتیب ادیان آسمانی و مکاتب بشری مورد بحث عبارت اند از:
بر اساس آمار مذاهب جهانی، بیش از هفتاد درصد مردم دنیا معتقد به ظهور منجی هستند.
منجی در دین یهود
یهودیان مانند دیگر پیروان ادیان الهی به موعود معتقد هستند ودر کتاب های مقدس آنان به تکرار از آن یاد شده است. پیامبران یهود، بارها از آینده ای که دوران عظمت یهود است سخن گفته اند و محور این آینده روشن، «ماشیح» است که از سوی خدا مامور نجات بنی اسرائیل شده است. «ماشیح» واژه ای عبری است که به معناع مسیح (مسح شده با روغن) است. از آنجا که کلمه «مسیح» به حضرت عیسی اختصاص یافته است، دانشمندان برای اشاره به موعود یهود، از واژه «مسیحا» استفاده می کنند. تعبیر «ماشیح» در «تلمود» که به « تورات شفاهی» معروف است، به تکرار آمده است؛ ولی در « عهد عتیق» تنها در کتاب دانیال به کار رفته است.
ارکان اصلی اعتقاد یهود، سه باور «یهوه، قوم برگزیده وسرزمین مقدس» می باشد وعقیده به منجی از این اعتقاد یهودیان برخاسته است. یهود خود را قوم برتر می دانند؛ زیرامعتقدند که «یهوه» که نام خاص خداوند در زبان عبری است، با پیامبران یهود پیمان بسته که سرزمین مقدس را به آنان ببخشد. این سرزمین مقدس، «کنعان» است که بعد اسرائیل نام گرفت. موعود یهودیت همان کسی است که می آید وآن عهد خداوند را محقق می کند وآنان را به سرزمین مقدس می رساند.
سیر تاریخی منجی باوری در یهود
در دوره های اولیه تاریخ یهود وتا قبل از تاسیس نهاد پادشاهی وحکومت حضرت داوود، این خداست که بر اساس عهدی که با موسی بسته است، «منجی بنی اسرائیل» است؛ ولی پس از به قدرت رسیدن داوود به عنوان پادشاه بنی اسرائیل وتایید او به وسیله «یَهوه» جریان منجی در شکل ماشیح که همان مسیح منجی است شکل می گیرد واین مسیحاست که با تایید یهوه موظف است حاکمیت قوم بنی اسرائیل را بر سرزمین مقدس تداوم بخشد؛ بنابراین منجی، همان پادشاه حاکم وموجود است نه کسی که خواهد آمد و نجات خواهد داد؛ ولی پس از پادشاهی حضرت سلیمان پسر داوود نبی، پادشاهی متحد یهود به اختلاف گرایید واز آن پس بنی اسرائیل از شوکت وعزت خود به زیر آمد و پیوسته در حسرت آینده ای آرمانی که با ظهور شاهی از نسل داوود شکل می گیرد، نشست. این دوره حدود دو قرن پیش از میلاد مسیح وظهور مسیحیت است که بحث منجی موعود آرمانی آشکارا مطرح می شود و دانیال نبی به دنبال رنج های پی در پی قوم یهود، پایان زجرها و آوارگی ها را به قوم یهود نوید می دهد وموضوع ظهور «نجات بخش قوم خدا» در افکار یهود توسعه می یابد.
از آن زمان، یهودیان همواره در انتظار یک رهبر الهی فاتح بوده اند که اقتدار وشکوه قوم خدا را به عصردرخشان داوود وسلیمان برگرداند. شخصیت مورد انتظار یهود، «ماشیح» یعنی مسیح ومسح شده خوانده می شد. ماشیح لقب پادشاهان قدیم بنی اسرائیل بود که پیامبران در حضور جمع، اندکی روغن بر سر آنان می مالیدند وبدین وسیله نوعی قداست برای ایشان پدید می آمد. این لقب در زمان های بعد به پادشاه آرمانی یهود اطلاق شد.
مدعیان مسیحایی
شور والتهاب انتظار موعود همواره در تاریخ پر نشیب وفراز یهود بوده است ویهودیان در سراسر تاریخ محنت بار خود هرگونه خواری وشکنجه را به این امید تحمل کرده اند که روزی مسیحا (ماشیح) بیاید وآنان را از گرداب ذلت ودرد رهانده، فرمانروای جهان کند.
این انتظار، چنان عمیق وریشه دار بوده است که از روزگار باستان تا عصر حاضر، صدها نفر برخاسته و ادعای مسیحا بودن کرده اند واندک زمانی ساده دلان بنی اسرائیل را مجذوب خود ساخته و بلاهای سنگینی بر سر آن قوم آورده اند.
مدعیان مسیحایی در قرن های متوالی مشکلات بزرگی برای یهودیان ایجاد کردند و حتی بعضی از آن ها فرقه هایی پدید آوردند که تا زمان ما باقی است؛ مثل فرقه «دونمه» در ترکیه که از «شبتای صبی» نامدارترین مسیحای دروغین(۱۶۷۶-۱۶۲۶) باقی مانده است.
در این میان حضرت عیسی بن مریم ظهور کرد وبا داشتن شخصیتی بس والا وروحی الهی، دین بزرگی را بنیاد نهاد و گروه بی شماری را به ملکوت آسمان رهنمون شد؛ ولی بیشتر یهودیان او را رد کردند.
انتظار مسیحا در عصر حاضر
حدود صد سال پیش متفکران یهود گفتند قوم ما در طول قرن ها در انتظار مسیحا، خواری ها را تحمل کرده وصبر ما تمام شده است.باید خود برای پایان دادن به وضع موجود برخیزیم وبرای گرفتن فلسطین که در گذشته دور پایگاه ما بوده، اقدام کنیم. این گروه که بعدها به صهیونیست ها معروف شدند با مخالفت عموم یهودیان مواجه شدند؛ زیرا طبق باور دینی یهود فقط مسیحا می تواند به چنین کاری اقدام کند؛ ولی صهیونیست ها با صبر وحوصله وتبلیغات فراوان وبه این عنوان که ما میخواهیم برای قیام مسیحا پایگاهی در فلسطین ایجاد کنیم، گروههایی از یهودیان را قانع کرده، به سرزمین های اشغالی کوچ دادند ومکتب صهیونیسم و دولت غاصب اسرائیل را تشکیل دادند. البته هنوز اقلیتی از یهودیان بر اثر دلبستگی شدید به امیدهای قدیم، تشکیل دولت صهیونیستی را مخالف آرمان مسیحایی می دانند وپیوسته با آن مخالفت می کنند ومعتقد ند باید به سنت انتظار ادامه داد؛ ولی بیشتر یهود، صهیونیسم را از .جان ودل پذیرفته اند وآن را رهگشای عصر مسیحا می دانند.با وجود تشکیل دولت صهیونیستی، همچنان تب وتاب انتظار موعود در میان یهودیان وجود دارد وهمه آنان در انتظار مسیحا به سر می برند.
ویژگی های منجی یهود
منجی یهود که از نظر شخصی به عنوان«ماشیح» معروف است، در متون مقدس یهودی به نام های مختلفی مطرح شده؛ ولی مهم این است که یهودیان معتقدند که او یک انسان است و از سوی خدا ماموریت دارد ولقب او «فرزند داوود» است.
شخصیت ماشیح گر چه در آغاز، عنوانی عام وغیر موعودی وغیر فرجام شناسی بوده است؛ ولی در سنت یهود، به عنوان موعود نجات بخش و مرتبط با فرجام عالم شناخته شده است. موعود یهودی، موعودی شخصی اما نامعین است؛ یعنی معلوم نیست که در کدام مصداق، تحقق خواهد یافت؛ این بر خلاف موعود اسلامی که هم شخص وهم معین وصداق آن مهدی فرزند حسن بن علی عسکری، امام یازدهم است. همچنین ماشیح یهود اگر چه مسح شده خداوند است وانسانی معمولی نیست؛ ولی به هر حال انسان است، برخلاف موعود مسیحی که پسر خدا وجنبه ای از او تلقی می شود.
بشارت مسیحای موعود در کتب یهود
در کتاب دانیال نبی که از کتب مقدس یهودیان است، درباره منجی آمده است:
«یهوه صبا یوت چنین می گوید: یک دفعه دیگر آسمان ها وزمین و دریا وخشکی را متزلزل خواهم ساخت وتمامی امت ها را متزلزل خواهم ساخت وآنگاه فضیلت جمیع امت ها خواهد آمد…. این خانه را از جلال خود پر خواهم ساخت.»« امیر عظیمی که برای پسران تو ایستاده نامش «ایستاده» است خواهد برخاست….بسیاری از آنان که در خاک خوابیده اند، بیدار خواهند شد… .»
در زبور داوود نبی که تحت عنوان «مزامیر» در لابلای عهد عتیق آمده است نیز بشارت های صریح وآشکاری درباره منجی موعود آمده وپیروزی صالحان را بر تبهکاران عالم نوید داده است که برای مثال نمونه ای از آن اشاره می شود:
«… زیرا که شریران منقطع خواهند شد و اما منتظران خداوند وارث زمین خواهند شد. هان! بعد از اندک زمانی شریر نخواهد بود….. واما حلیمان، وارث زمین خواهند شد واما صالحان را خداوند تایید می کند… .»
پیامدهای موعود باوری در یهود
عقیده نجات وایمان به منجی موعود در زندگی یهود، نتایج وثمراتی داشته است که مهم ترین آنها حالت امید ونگاه روشن به آینده و در نتیجه تقویت صبر و استقامت در برابر مشکلات فراوانی است که در طول تاریخ برای قوم یهود بوده است؛ زیرا چنان که گفته شد قوم یهود پیوسته در سختی ها ومشکلات و آوارگی ها به سر برده اند و همه این ها را به امید روزگار نجات به دست موعود یهود تحمل کرده اند و جالب اینکه در این صبر و شکیبایی، التزام یهودیان به شریعت واحکام آن مطرح بوده و بزرگان قوم دست کم در گروه هایی از یهود تبلیغ کرده اند که شرط آمدن منجی، عمل کردن پیروان این آیین براساس دستورات شریعت والتزام عملی ایشان به اوامر خداوند وگردن نهادن قوم به قوانین موسوی وتقویت دین داری آنان می باشد.
