دعا در اسلام
خدا در قرآن می فرماید ” ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ ” بخوانید مرا تا شما را اجابت کنم” پس چرا دعاهای ما مستجاب نمی شود؟
فایده و جایگاه دعا با آنچه در ذهن ماست فرق می کند ، مسئله این است که ما حقیقت دعا را نشناخته ایم.
دعا در لغت به معنای فراخواندن و صدا زدن است
در اسلام صحبت کردن و صدا زدن خدا را دعا می گویند و این ، به خودی خود عبادت است که منحصر به درخواست کردن از خدا نمی شود بلکه درخواست کردن فقط بخشی از آن است.
البته تا کسی محتاج نباشد ارتباطی هم با خدا برقرار نمی کند هر چند همه یکسان نیستند و چه بسا افرادی با خدا ارتباط داشته باشند ولی چیزی از او نخواهند. مانند حضرت ایوب که وقتی خدا او را به بیماریها و مصیبت های بزرگ دچار کرد در جواب کسانی که به او می گفتند چرا از خدا نمی خواهی مشکلات تو را رفع نماید گفت: چرا چنین کنم در حالی که خدا خودش این مصیبت ها را به من داده و به این وضع راضی است!
ولی از این مسئله که بگذریم آدم به خودی خود ، اگر نیازی به خدا احساس نکند خواهان ارتباط با او هم نیست! و این همان چیزی است که قران می فرماید:
كلاَّ إِنَّ الْانسَانَ لَيَطْغَى * أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنىَ
(چنين نيست ، به يقين انسان طغيان مى كند، از اينكه خود را بى نياز ببيند!)
دقت کنیم که آیه نمی گوید زمانی که انسان بی نیاز شود – چون چنین چیزی محال است – بلکه می گوید زمانی که خود را بی نیاز ببیند ، یعنی خیال کند که بی نیاز شده است و انسانی که چنین حسی دارد هیچ گاه دعا نکرده و با خدا ارتباطی برقرار نمی کند. اما مسئله این است که دعا کردن و خواندن خدا به عنوان یک عبادت بر هر مسلمانی واجب است.
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ﴿ غافر۶۰﴾
(و پروردگارتان فرمود مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم در حقيقت كسانى كه از عبادت من كبر مى ورزند به زودى خوار در دوزخ درمى آيند)
در این آیه چند نکته قابل توجه است:
اول اینکه خواندن خدا(دعا کردن) بصورت فعل امر آمده نه یک توصیه و سفارش(ادْعُونِي)(از اینجا معلوم می شود که دعا فقط راهی برای رسیدن به خواسته ها نیست بلکه یک امر واجب دائمی[۱] است که در هر حال باید انجام شود)
دوم اینکه استجابت دعا قطعی است(أَسْتَجِبْ لَكُمْ) (از اینجا معلوم می شود که استجابت به معنای رسیدن به خواسته هایمان نیست چون خدا بسیاری از خواسته های ما را نمی دهد در حالیکه وعده استجابت داده؛ به این دلیل است که می گوییم معنی استجابت با آنچیزی که در ذهن ماست فرق می کند.
سوم اینکه دعا نکردن نشانه تکبر است(الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ) (از اینجا معلوم می شود که دلیل اصلی دعا نکردن بعضی افراد کبر و غرور است نه احساس عدم نیاز یعنی ممکن است کسی با تمام نیازی که دارد باز هم دعا نکند)
چهارم اینکه دعا کردن عبادت است(عَنْ عِبَادَتِي) ( از اینجا معلوم می شود کسانی دعا می کنند که خود را بنده خدا می دانند چون کسی که خود را بنده و عبد خدا بداند عبادت می کند ولی کسی که خود را عبد خدا نمی داند از آن سرباز می زند)
پنجم اینکه کسانی که دعا نمی کنند مجازات می شوند (سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ) (در یک نوع تقسیم بندی گناهان را به صغیره و کبیره تقسیم نموده اند و می گویند گناهانی که برای آنها وعده عذاب داده شده کبیره و گناهانی که وعده عذاب داده نشده صغیره هستند. بنابراین چون در این آیه برای دعا نکردن وعده جهنم داده شده، ترک دائمی دعا از روی استکبار، گناه کبیره محسوب شده و عذاب دارد) [۲] [۳]
دعا کردن چه فایده ای دارد؟
با دعا کردن سه اتفاق می افتد:
۱) بین خالق و مخلوق ارتباط برقرار می شود.
۲) از غرور و تکبر دعا کننده کاسته می شود.
۳) اگر خواسته ای باشد به خواست خدا به آن می رسد.
مورد اول و دوم دلیلی اصلی دستور به دعا است که در هر صورت محقق می شود، چون خواست خدا این است که نیازهای بشر به بهانه ای برای ارتباط با خدا تبدیل شوند و این مهم ، در دعا کردن به خودی خود اتفاق می افتد.
از طرفی کسی که دعا می کند روی غرور و تکبرخود پا می گذارد! این نیز یکی از اهداف مهم دعا کردن است که محقق می شود. اهمیت این قضیه زمانی روشن می شود که به یاد بیاوریم شیطان با هزاران سال عبادت ، به خاطر تکبری که داشت از درگاه الهی رانده شد اما کسی که برای گرفتن حاجتی دست نیاز به درگاه خدا دراز می کند آن حالت سرکشی و غرور را ندارد.
اما در مورد سوم باید بگوییم که استجابت دعا – آنطور که ما می خواهیم – به دست خداست نه انسان! انسان فقط درخواست کننده است و اینطور نیست که هر گاه هر چیزی خواست به او داده شود. این قاعده در میان انسانها نیز وجود دارد. به طور مثال پدر و مادر تمام خواسته های فرزندان خود را برآورده نمی کنند با اینکه نسبت به آنها بسیار دلسوز و مهربان هستند.
از این جهت است که می گوییم هر استجابتی به معنای برآورده کردن حاجت آنگونه که می خواهیم نیست. ما آنچه را نیاز داریم از خدا طلب می کنیم ولی خدا آن طور که می خواهد آن را برآورده می کند. اما اگر به کسی توفیق دعا کردن داده شد دعای او بدون استجابت نمی ماند هر چند دقیقا آنچیزی را که می خواهد به او ندهند! که اگر ندهند به جای آن
۱) کفاره گناهان می شود.
۲) به جای آن، چیز دیگری می دهند.
۳) در آخرت می دهند.
۴) بلایی را از او دفع می کند.
۵) در نسل انسان برآورده می شود.
۶) اگر گناه نداشته باشد (معصوم باشد) باعث ارتقا درجه می شود.
همانطور که گفتیم اصلِ دعا برای ارتباط با خداست و درخواست کردن ، بخشی از دعا! در واقع، چیزی که در دعا از خدا می خواهیم فرع بر ارتباط با خداست چون نیازی که خداوند در بشر قرار داده تا او را بخواند، به اندازه اصلِ این ارتباط مهم نیست. خداوند انسان را نیازمند آفریده و می خواهد خواسته های او را برآورده کند بعضی را با دعا و بعضی را بدون دعا. البته خدا نمی خواهد با استجابت دعا بر انسان منت بگذارد ، بلکه می خواهد با دعا کردن از غرور و تکبر او کاسته شود ؛ این در حالی است که خداوند همه را اعم از مسلمان و غیر مسلمان دوست دارد! و مشتاق شنیدن صدای آنهاست ولی این مردم هستند که با کبر و غرور از او دوری می کنند. جالب اینجاست که اگر خدا نخواهد صدای کسی را بشنود ، همه خواسته هایش را داده و نیازهایش را بر آورده می کند و اجازه دعا کردن را به او نمی دهد.
امیرالمومنین سلام الله علیه می فرماید: بترس از زمانی که هر چه از خدا خواستی به تو بدهد در حالی که تو همواره گناه می کنی!
سوال: اگر کسی به چیزی نیاز نداشته باشد چرا باید دعا کند؟