پرهیز از مضطر ساختن امام علیه السلام در بیزاری جستن از دوستانشان
و فرمودند: ای گروه شیعه! از خدا بترسید و اگر بتوانید امام را در تنگنا نگذارید و کار ایشان را دشوار نکنید و کسی که امام را در تنگنا می گذارد، آن کسی است که [در نزد امام] درباره مردم صالح (پیروان امام و کسانی که تسلیم او هستند و حقوق امام را می پردازند و حرمت او را نگه می دارند ) ، بدگویی کند . بدانید هر که این کار را انجام دهد ، امام را در تنگنا گذاشته و در این وقت است که امام ناچار گردد [از روی تقیّه و جهت حفظ مصالح شیعیان خود] پیروان خود و کسانی که تسلیم او هستند و حقوقش را می پردازند و حرمت او را نگه می دارند لعنت کند و اگر امام به خاطر ناچاری در برابر دشمنان خدا، آنهارا لعنت کند، لعنت او از جانب خدا برای آنان مبّدل به رحمت گردد و لعنت خدا و فرشتگان و پیامبرانش به این مردم [بدگو و سبب شونده] باز گردد.
مرحوم علامه مجلسی در شرح عبارت «مُحرِجُ الامام»۱ چنین می فرمایند: ظاهرا ، مراد آن است که مُحرج امام نباشید به این معنا که او را به چیزی ناچار کنید که به آن راضی نمی باشد. پس امام علیه السلام [در این قسمت از نامه] بیان می کنند که مُحرج، کسی است که اهل صلاح را نزد امام علیه السلام مذمّت می کند و بر فساد آنها شهادت می دهد در حالی که سخنش دروغ است. اما با شهادت و گواهی او، حکم شریعت در ظاهر، نزد امام ثابت می شود۲ و بر این اساس امام علیه السلام باید اهل صلاح را لعن کند. در این صورت اگر امام اهل صلاح را که مستحق لعن نیستند لعن کند این لعنت برای آنها تبدیل به رحمت می شود و لعنت به آن سخن چین دروغگو باز می گردد.
احتمال دیگر آن است که مراد از مُحرج الامام کسی باشد که اهل صلاح را نزد ائمه جور، سعایت و بدگویی کند و تشیع آنها را نزد ائمه ی جور آشکار نماید. پس ائمه حق برای رفع ضرر از خود و از اهل صلاح، ناچار به لعن و تبرّی از اهل صلاح می شوند. در این صورت آن لعنت به سعایت کنندگان و بدگویان و ائمه باطل می گردد. بر اساس این احتمال مراد از “أَعداءِالله” [در این قسمت نامه] ائمه جور خواهند بود و فرمایش امام صادق علیه السلام در این قسمت از نامه «آنگاه که نزد امام چنین کند »، معنای اول را تایید می کند .
در پایان مرحوم علامه مجلسی می فرمایند: این احتمالات وجوهی بود که به ذهن من خطور کرده است و خداوند و گوینده این نامه به معنای آن آگاهترند .۳
بحث تقیه در فراز های چهارم، سیزدهم و هفدهم این نامه گرانقدر به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
پی نوشت:
۱- به سختی انداختن امام
۲- یعنی عمل به تقیه کردن
۳- علامه مجلسی، مرآه العقول فی شرح اخبار آل رسول، جلد ۲۵، صفحات ۱۹و۲۰
